Wacht niet langer met sport & bewegen in de omgevingsvisie verankeren!
Op 15 november, twee jaar geleden schreef ik een blog met
als titel Verbind gezondheid met
ruimtelijk beleid in de lokale omgevingsvisie. Vandaag (8 november 2017) ben ik in de
Maaspoort in Den Bosch bij de regiobijeenkomst Omgevingswet en sport &
Bewegen, georganiseerd door de Vereniging Sport en Gemeenten(VSG) in
samenwerking met de VNG en regionale GGD, waar enkele deelnemers zich afvragen
of ze het nog gaan meemaken dat de Omgevingswet wordt ingevoerd…
In de deze week gepubliceerde factsheet ‘Sportontwikkeling
naar sporttak’ van het Mulier Instituut zag ik gisteren dat de
individualisering van de sportdeelname sterk doorzet en dat het sportief gebruik
van de openbare ruimte toeneemt. In de eerder gepubliceerde monitor sport- en
beweegbeleid, eveneens van het Mulier Instituut, lees ik dat in gemeentelijke
sportbeleidsplannen de aandacht voor sport en bewegen in de openbare ruimte
toeneemt. Ook zie ik in deze monitor dat 90% van de beleidsmedewerkers sport “dat
mensen meer gaan bewegen (spelen, wandelen en fietsen in de openbare ruimte)” noemt
als iets wat men wil bereiken met het sportbeleid. Goede openbare voorzieningen
voor sportieve recreatie, dat is waar het voor de meeste gemeenten (46%) om
draait. En wat dacht je van het bij gebiedsontwikkeling meer aan de voorkant meenemen
van sport- en speelmogelijkheden, wat 39% van de gemeenten benoemd als
doelstelling ten aanzien van sport en openbare ruimte. Daarnaast geeft nog eens
een kwart van de gemeenten aan sport en sportieve recreatie bij het maken van
bestemmingsplannen te willen betrekken (Hoekman en van der Maat, 2017, p.35-36 ).
Verschillende ontwikkelingen komen hier mooi samen en kunnen
elkaar versterken. We wisten al dat 41 procent van de Nederlanders de openbare
ruimte wel eens gebruikt om te sporten en bewegen (Hoekman,
Wezenberg-Hoenderkamp & van den Dool, 2015). Combineer dat met de
verdergaande individualisering van sportdeelname en meer en meer aandacht in
lokaal beleid voor sport en bewegen in de openbare ruimte en je hebt voldoende
motieven als lokale sport- beweeg- en gezondheidsprofessional om je eens te
gaan bemoeien met die nieuwe gemeentelijke omgevingsvisie.
Anderzijds zorgt de komst van de Omgevingswet, vermoedelijk
zal deze worden ingevoerd in 2021, aan de zijde van de ruimtelijk professionals
dat de deur op een kier staat. Maarten Hoorn, projectleider bij Platform 31,
onderschrijft dat. Hij moedigt de zaal, die voor 85% uit sport-
beweegprofessionals bestaat, aan om het momentum te pakken. “De Omgevingswet
staat in de picture. Gemeenten zijn nu omgevingsvisies aan het opstellen of
plannen daarvoor aan het maken. De omgevingsvisie is voor gemeenten HET
instrument om aan te geven wat je als gemeente belangrijk vindt” aldus Hoorn.
Maar waar gaan we aanhaken en bij wie? En wanneer? En wat
nemen we dan mee? Om te beginnen artikel 1.3 van de Omgevingswet waar het gaat
over de maatschappelijke doelen, onder andere het bereiken en in stand houden
van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving. In de Memorie van toelichting
wordt “de deur open gezet om naar andere aspecten te kijken, zoals de niet
genormeerde gezondheidsaspecten waarvan we veronderstellen dat ze op een
positieve manier bijdragen aan de gezondheid. En gemeenten kunnen de GGD een
adviserende rol toebedelen” vertelt Hoorn ons.
Gezondheidsmakelaar Emy van Maaren-Heijligers, van GGD
Brabant Zuid Oost heeft al zo’n adviserende rol. Met ‘kernwaarden voor een gezonde
leefomgeving’ onder haar arm neemt ze ons mee in haar werk waarin ze ziet dat
er heel veel partijen zich bezig willen houden met die Omgevingswet en de
invoering ervan. Van Maaren verwacht “veel ingewikkelde gesprekken, want normen
gaan vervallen. Een afwegingskader wordt daarbij belangrijk net als echt met
elkaar in gesprek gaan.” GGD GHOR Nederland heeft het document van normen naar
waarden, kernwaarden voor een Gezonde Leefomgeving opgesteld. De kernwaarden
zijn zo geformuleerd dat ook wij ze kunnen gebruiken wanneer we op pad gaan om
ons te gaan mengen in de processen die lopen of gaan lopen om te komen tot
bijvoorbeeld een Omgevingsvisie. Denk aan een gezonde woonomgeving en gezonde
gebouwen en het stimuleren van gezonde mobiliteit. Als tip geeft van Maaren ook
mee om cijfers rondom bijvoorbeeld beweeggedrag en de mening over de
leefomgeving, uit de GGD Monitor te gebruiken bij het maken van een
omgevingsvisie.
Dat past volgens mij goed bij de meer gebiedsgerichte
aanpak. Voor je een visie maakt, eerst kijken naar wat is de huidige situatie
in mijn gemeente en vervolgens ook onderscheid durven maken. Iets wat met een
omgevingsvisie en in een omgevingsplan eenvoudiger moet kunnen. Maarten Hoorn
benoemd dat in sessies met gemeenten, een kaart met verschillen per wijk in
beeld, zorgt voor inzicht.
Ellen de Bonth, expeditieleider bij de gemeente Breda, laat
ons een voorbeeld zien van een Breda’s project waarin vanuit een
gebiedsgerichte benadering gewerkt wordt. In een van de OMOOC video’s ‘anders werken
door de omgevingswet’ is te zien hoe burgers en gemeenten
samenwerken aan een gebiedsgericht project. Een mooi voorbeeld met wijze lessen
zoals ‘de procedure is vaak de vijand van de creativiteit die bij de
medewerkers aanwezig is’ of ‘vanaf het begin samen aan tafel wil niet zeggen
dat je het overal over eens bent of wordt’. Mooi ook vond ik de quote ‘leren
werken dat het eindpunt niet in zicht is, maar dat je stap voor stap dichterbij
komt’. Een van de burger initiatiefnemers zegt ook nog ‘taal is een grote
hindernis’. Ellen de Bonth refereert aan deze laatste uitspraak met ‘Sjef is
mijn nieuwe beste vriend, we leren heel veel en hij heeft een woordenboek
gemaakt!’ Mooi hoe burgers en professionals samen kunnen optrekken in dit
traject. De video is zeker de moeite waard om terug te kijken!
Maar ik mis het sport-, beweeg- of gezondheidsaspect, waarvan
ik zo gehoopt had een geslaagd voorbeeld te horen vandaag. De Bredase expeditieleider
vraagt ons deelnemers wat sport kan betekenen voor de Omgevingswet. Vele van
ons draaien de vraag om, wat kan de Omgevingswet betekenen voor sport, bewegen
en gezondheid? Hoe je de vraag ook interpreteert, elke aanwezige kan wel iets
bedenken.
Dan bekruipt me dat gevoel weer…’Daar hebben we de Omgevingswet toch helemaal niet voor nodig.’ Dennis Ruijgt besluit de ochtend
met praktische tips. Net als ik, probeert Dennis sport en ruimte te verbinden.
Hij doet dat met zijn eigen bureau ‘Ruimte voor Sport’. VSG heeft Dennis
gevraagd, met een aantal partners, een handreiking te ontwikkelen die
ruimtelijk professionals helpt om het proces in te duiken van een
omgevingsvisie of een omgevingsplan. Ik kijk uit naar de handreiking, hoewel ik
denk dat de praktische producten, zoals de Reisgids Beweegvriendelijke
Omgeving, waaraan ik heb mogen werken bij het Kenniscentrum Sport
een aantal jaren geleden, ook nu weer heel behulpzaam kunnen zijn. De vraag ‘hoe
dan?’ is een vraag die ik mijzelf en collega’s destijds voortdurend heb
gesteld. Ook in de nieuwe handreiking zal deze HOE vraag centraal staan.
Dennis Ruijgt deelt alvast wat tips met ons. Kijk door de
ogen van een kind of oudere en zet als sport- en beweegprofessional een
positief kritische bril op om die leefomgeving te bezien. En praat met en in
kaarten! Iets wat ik zelf ook altijd probeer en blijf roepen. De beeldtaal
spreken we immers allemaal. In de Reisgids Beweegvriendelijke omgeving hebben
we zelfs ‘de wereld van beweegvriendelijke omgeving' op kaart laten tekenen
door de makers van de Atlas van de Belevingswereld. Oh ja, en een taalgids. Vorige
week merkte ik tijdens mijn werk als docent en onderzoeker van Fontys
Sporthogeschool, toen ik met een gemeente in gesprek was, weer op dat taal soms
voor verwarring kan zorgen. Neem het woord interventie. Een projectleider
openbare ruimte heeft een totaal ander beeld bij het woord interventie dan een
gezondheids- of sport- en beweeg professional, die het toch al snel over bewezen
of effectieve interventies hebben. Terwijl die ruimtelijk professional misschien denkt aan
een (kleine) ingreep om iets te verbeteren. Er zijn niet voor niets 25
definities van het woord interventie te vinden. Dat taalgidsje dus. Ook nog
steeds nuttig.
Ruijgt wijst ons nog eens op de gemeenteraadsverkiezingen in
2018. De nieuwe gemeenteraad gaat die omgevingsvisie vaststellen. Elke gemeente
wordt immers verplicht om een omgevingsvisie op te stellen, binnen vijf jaar na
inwerking treden van de wet. En dan valt voor mij het kwartje. Waarom we die Omgevingswet juist wel nodig hebben om als sport en ruimte dichter bij elkaar
te komen. Dit is het moment. De deur staat niet op een kiertje maar de deur
staat wagenwijd open. Je als gemeente voorbereiden op de Omgevingswet is een
klus die je er niet even bij doet. Het is een transitie vergelijkbaar of
misschien nog wel groter dan de laatste decentralisaties in het sociale domein
als je het mij vraag. De Omgevingswet staat op de agenda. Je kunt er niet
omheen.
Dus wie wacht nu eigenlijk op wie? Ik roep de sport- en
beweegprofessionals op om de deuren van collega’s plat te lopen en heel veel
koffie te gaan drinken. Zoek die projectleider omgevingsvisie op. Praat eens
met die interim programmamanager die de gemeente aan het voorbereiden is op de Omgevingswet. Of gooi eens een balletje op in je eigen team om met een voorstel
te komen in een gebiedsontwikkeling en sport- en bewegen daar een plek in te
geven. Zorg dat je bent voorbereid. Neem die cijfers mee van de GGD of je eigen
monitor. Zet op kaart wat je weet vanuit sport- en bewegen en wees bereid om te
helpen. Ellen de Both vult nog aan met de waardevolle tip om bij te dragen aan
het ‘huishoudboekje’ of overdrachtsdocument van het huidig aan het nieuwe
college.
Nog even terug naar die open deur. Professionals in de
ruimtelijke sector, laat die deur open staan voor alle collega’s. Voor collega’s die
je helpen omdat ze de gebieden goed kennen en weten wat er speelt. Collega’s
die een groot netwerk hebben in de buurt omdat ze buurtsportcoach zijn, of
contact met alle sportverenigingen hebben in de stad. Collega’s die heel goed
kunnen organiseren en in de actie stand staan. Het maakt niet uit. Ik besef me
als sociaal planoloog als geen ander dat er enorm veel mensen zullen binnenwandelen
met allemaal een ander belang. Maar ik hoop van harte dat die Omgevingswet echt
de deur open laat staan en zorgt voor die, oh zo waardevolle, integrale aanpak.
Zet een streep door die sectoren en zoek het gezamenlijk belang. Een fijne plek
om te wonen, werken en recreƫren, voor alle inwoners!
Oh ja, mocht je nog argumenten nodig hebben om collega’s te overtuigen
van het nut, de noodzaak en de waarden van sport & bewegen? Dan kan het artikel
‘wat is de sociaal economische
waarde van sport en bewegen’ van het Kenniscentrum Sport enorm
behulpzaam zijn. Want sport en bewegen levert geld op!
Bronnen en online
informatie
- Kenniscentrum Sport (2013) Reisgids Beweegvriendelijke Omgeving http://www.kennisbanksportenbewegen.nl/?file=6014&m=1454669258&action=file.download
- Kenniscentrum Sport (2017) artikel Wat is de sociaal economische waarde van sport en bewegen’ met daarin verschillende links naar onderzoeken. https://www.allesoversport.nl/artikel/wat-is-de-sociaaleconomische-waarde-van-sporten-en-bewegen/
- GGD GHOR Nederland vakgroep Milieu en Gezondheid, (versie 1 juli 2017), Van Normen naar Waarden, Kernwaarden voor een Gezonde Leefomgeving. https://www.ggdghorkennisnet.nl/?file=34979&m=1500039777&action=file.download
- Van den Dool, Remco, (2017), Ontwikkeling sportdeelname naar sporttakken, factsheet 2017/14. http://www.mulierinstituut.nl/actueel/nieuws/individualisering-sportdeelname-zet-sterk-door/
- Hoekman Remco, van der Maat Karin, (juni 2017), Monitor lokaal sportbeleid 2016: faciliteren, activeren en inspireren. Utrecht: Mulier Instituut. http://www.mulierinstituut.nl/actueel/nieuws/sport-en-beweegbeleid-breder-dan-sport-alleen/
- Website van Dennis Ruijgt Ruimte voor Sport http://www.dennisruijgt.nl/ruimte-voor-sport/ruimtelijk-sportnetwerk/
Diverse websites om
cijfers EN KAARTEN! op te halen
- Hoe gezond zijn inwoners van de Brabantse gemeenten? https://brabantscan.nl/dashboard
- GGD Gezondheidsatlas http://www.ggdgezondheidsatlas.nl/
- GGD Kompas https://www.ggdbzo.nl/ggdkompas/Paginas/Default.aspx
- De Atlas Leefomgeving wijst de weg naar actuele en verantwoorde informatie over milieu en gezondheid http://www.atlasleefomgeving.nl/
- Waar staat jouw gemeente? https://www.waarstaatjegemeente.nl/